Ecologisch verantwoorde zandwinning

Zandwinning is het proces van het winnen van zand uit natuurlijke bronnen, zoals rivieren, meren, groeven of de zee, voor verschillende doeleinden. Zand is een waardevol natuurlijk materiaal dat wordt gebruikt voor kustversterking en in de bouw, waaronder de productie van beton, asfalt en bouwmaterialen.

Om dit zand te winnen is het gebruik van zware machines nodig zoals baggerschepen of graafmachines om zand uit de bron te verwijderen. Het gewonnen zand wordt vervolgens naar aangewezen gebieden getransporteerd, waar het verder wordt verwerkt, zoals zeven, wassen en sorteren, om te voldoen aan specifieke eisen voor verschillende toepassingen. Het zand dat wordt gebruikt voor kustversterking wordt direct uit de zee via pijpleidingen of vanaf het schip op het strand gespoten of voor de kust onder water neergelegd.

Zandwinning is nodig in Nederland om verschillende redenen:

1. Bouwmaterialen: Zand is een essentieel bestandsdeel van beton en wordt gebruikt bij de constructie van gebouwen, wegen, bruggen en andere infrastructurele projecten. Het wordt ook gebruikt als vulmateriaal en in asfalt voor de aanleg van wegen.
2. Landaanwinning: Nederland is een land dat voor een groot deel onder zeeniveau ligt. Om het land te beschermen tegen overstromingen en om nieuwe gebieden te creëren, wordt zandwinning gebruikt om zand op te spuiten en dijken en stranden te versterken.
3. Natuurlijke kustverdediging: zandwinning wordt ook toegepast als een vorm van kustverdediging. Door zand aan te vullen op stranden en duinen, kan de natuurlijke bescherming tegen erosie en stormen worden versterkt.

Het is echter belangrijk om zandwinning op een duurzame en verantwoorde manier uit te voeren, rekening houdend met milieueffecten en het behoud van ecologische systemen.

Bij zandwinning uit zee wordt bodemfauna verwijderd en wordt het bodemleven in de omgeving mogelijk bedolven en verstikt. De eigenschappen van het sediment kunnen veranderen op de locatie zelf, in de nabijheid ervan of op verder gelegen gebieden. De vorm van de zeebodem verandert, wat leidt tot veranderingen in zeestromingen, transport van fijne deeltjes en opvulling met slib. Als gevolg hiervan wijzigt de leefomgeving voor bodemdieren en bodemgebonden vissen en kan de soortensamenstelling, dichtheid en biomassa veranderen.

Grootschalige zandwinning zal leiden tot veranderingen in de driedimensionale menging van zeewater in de kustzone, en dit kan van invloed zijn op het transport van fijne sedimenten en vislarven. Problemen kunnen ontstaan voor vislarven en garnalen om hun ondiepe opgroeigebieden te bereiken, wat gevolgen kan hebben op de bestandsgrootte en volwassen verspreiding van commercieel belangrijke doelsoorten.

Indirecte effecten van zandwinning ontstaan door verhoogde concentraties sediment, wat mogelijk leidt tot veranderingen in timing en omvang van algengroei, en resulterende veranderingen in voedselbeschikbaarheid voor schelpdieren, vis en vogels.

Onlangs hebben de Nederlandse regering en commerciële en maatschappelijke actoren onderhandeld over een Noordzeeakkoord, dat tot doel had maritieme activiteiten en natuurbescherming in evenwicht te brengen. Echter, de onderhandelingen en het akkoord hebben weinig aandacht besteed aan het aspect van (toekomstige) zandwinning, waarvan verwacht wordt dat het zal toenemen van 12 miljoen m3 zand voor kustbescherming en maximaal 15 miljoen m3/jaar voor bouwdoeleinden naar 35-50 miljoen m3/jaar vanaf 2035. Met het oog op kustbeschermingsmaatregelen zal het baggeren van zand niet alleen in volume moeten toenemen, maar ook dieper en met innovatieve technieken worden uitgevoerd. Ecologisch herstel van diep ontgonnen gebieden naar hun oorspronkelijke, onverstoorde staat zal waarschijnlijk niet plaatsvinden, wat mogelijk kan leiden tot kantelpunten in de werking van het ecosysteem. Dergelijke ecologische gevolgen en effecten, en hoe deze van invloed zijn op andere gebruikers met name de visserijsector, zijn momenteel onbekend. In dit project zullen we ons richten op de effecten van zandwinning en bijdragen aan de fundamentele kennisbasis voor het voorspellen van effecten op de mariene ecologie en de zeevisserij.

OR ELSE zal de uitdaging aangaan om niet alleen het begrip van de toekomstige effecten van zandwinning op het Noordzee-ecosysteem en de visserij te verbeteren, maar ook de samenwerking en besluitvorming in het mariene domein te verbeteren. Het gebrek aan begrip van de ecologische effecten die gepaard gaan met zandwinning belemmert het identificeren van welke zandwinningdieptes en -ontwerpen leiden tot veranderde habitatcondities en hoe dit (negatief of positief) de diversiteit en productiviteit verandert. Het interdisciplinaire OR ELSE-consortium zal door middel van het ontwikkelen en spelen van een Serious Game voor zandwinning bijdragen aan het bevorderen van samenwerking in het mariene beleid over de Noordzee. De gevolgen van zandwinning voor het ecosysteem en de visserij zullen worden beoordeeld en vertaald naar beleidsmakers en belanghebbenden om te worden opgenomen in toekomstige besluitvorming.